กระชับ…ผักพื้นบ้านที่มีคุณค่า
คำนี้หากมิได้บอกว่าหมายถึงพืชพรรณไม้ชนิดหนึ่ง คนก็อาจจะนึกไปถึงการกระทำบางอย่างที่กระทำกับบางสิ่งเพื่อให้บางสิ่งนั้น ที่กำลังหย่อนยาน…กระชับขึ้น แต่ “กระชับ” ที่กล่าวถึงวันนี้หมายถึงพรรณไม้ชนิดหนึ่งที่อาจจะจัดให้อยู่ในกลุ่มวัชพืช หรือ อาจจะจัดให้อยู่ในกลุ่มผัก พื้นบ้านก็น่าจะได้เช่นกัน แล้วแต่มุมมองก็ แล้วกัน
จากจดหมายข่าวผลิใบของกรมวิชา การเกษตร มีข้อเขียนของ คุณจันทร์เพ็ญ ประคองวงศ์ ที่เขียนเรื่องกระชับไว้อย่างน่าสนใจไว้ว่า กระชับจัดเป็นวัชพืชหลังนาหรือหลังจากเกษตรกรเก็บเกี่ยวข้าวนาปีแล้ว เมื่อมีการเตรียมแปลงเพื่อปลูกพืชชนิดอื่น เช่น ถั่วเหลือง มะเขือเทศ…ในแปลงนาที่มีเมล็ดกระชับสะสมอยู่ค้างปี มันจะเริ่มงอกพร้อมกับเติบโตขึ้นพร้อม ๆ กับพืชที่ตั้งใจปลูก ที่สำคัญคือ ต้นกระชับจะเจริญเติบโตได้ดีกว่าพืชที่ปลูกซะอีก คือสามารถแตกกิ่งก้านจำนวนมากและมีขนาดใหญ่เมื่อเปรียบ เทียบกับพืชที่ปลูก มันจะบดบังแสงแดดและแก่งแย่งน้ำและธาตุอาหาร ทำให้ผลผลิตที่เราปลูกลดลงอย่างมากทีเดียว
อีกด้านหนึ่งของกระชับคือ การเป็นผักพื้นบ้าน เป็นที่นิยมบริโภคกันของชาวบ้านในหลายตำบล คือใน ต.ทางเกวียน (บ้านทะเลน้อย) ต.พังราด ต.คลองปูน และ ต.ทุ่งควายกิน ของ อ.แกลง จ.ระยอง เขานำมารับประทานได้ทั้งกระชับดิบและกระชับที่นำไปทำให้สุก และสามารถนำไปประกอบอาหารได้หลายอย่างเช่น แกงส้มผักกระชับ ผักกระชับผัดน้ำมันหอย หรือนำมาจิ้มน้ำพริก
กระชับมีชื่อพื้นเมืองคือ เกี๋ยงนา ขี้ครอก, ขี้อ้น, ขี้อ้นดอน เป็นไม้ล้มลุกปีเดียว ลำต้นตรง สูงได้ถึง 1.5 เมตร ในประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีการใช้ส่วนต่าง ๆ ของกระชับรักษาโรคหลายชนิด เช่น เปลือกต้น ใช้ต้มน้ำดื่มแก้ไขข้ออักเสบโรคเกี่ยวกับทางเดินปัสสาวะ ขับเหงื่อ ปวดประจำเดือน ใบ แก้โรคต่อมน้ำเหลือง งูสวัด เริม เนื้อลำต้นใช้ตำพอกแผลแมลงกัดต่อย ปวดศีรษะ ปวดหู รากเป็นยาขมช่วยเจริญอาหาร เป็นต้น
อย่างไรก็ตาม การใช้เป็นอาหารหรือ ยาควรใช้ด้วยความระมัดระวัง เพราะบางส่วนของกระชับก็มีสารพิษอยู่ด้วย คือในเมล็ดมีสารชนิดหนึ่งซึ่งเป็นพิษต่อสัตว์ สารนี้จะคงอยู่จนถึงระยะที่เมล็ดงอกเป็นต้นอ่อนมีใบเลี้ยงติดอยู่ เมื่อใบแท้เริ่มเจริญเติบโต สารที่ว่านั้นจะลดลงอย่างรวดเร็ว สารพิษนี้ไม่สลายตัวแม้จะผึ่งแดดให้แห้งแล้วก็ตาม
เมื่อนิยมนำมาบริโภคกันมากขึ้นจากวัชพืชจึงกลายมาเป็นผักพื้นบ้าน เมื่อเป็นที่นิยม กระชับที่เกิดเองตามธรรมชาติ แม้จะขึ้นได้ดีเพียงใดก็ตาม ก็ไม่เป็นที่เพียงพอต่อความต้องการ ฉะนั้น จึงมีการปลูกกระชับเพื่อการค้า เริ่มตั้งแต่เพาะเมล็ดเพื่อจำหน่าย ไปถึงผลิตเป็นผักสด
จันทร์เพ็ญ เขียนไว้ว่า เมื่อชาวตลาดของอำเภอแกลงนิยมบริโภคผักกระชับ มากขึ้น ชาวนาจึงพัฒนาแปลงเพาะผักกระชับก่อนการเพาะเมล็ดกระชับนั้น ชาวนาจะต้องเตรียมเมล็ดกระชับเพื่อนำมาเพาะขายตลอดทั้งปี โดยเริ่มจากเก็บเกี่ยวผลหรือเมล็ดกระชับจากแปลงนำมาผึ่งให้แห้ง แล้วนำไปแช่น้ำในถังซีเมนต์ทรงกลมขนาดใหญ่เป็นเวลาหลายเดือนเพื่อเมล็ดที่ เก็บไว้จะไม่ฝ่อ และจะผ่านพ้นช่วงระยะฟักตัวของเมล็ด เมล็ดเหล่านี้ชาวนาจะทยอยนำเพาะเป็นต้นอ่อนต่อไป
หากต่อไปมีผู้นิยมบริโภคกันมากขึ้น จากที่ได้ขึ้นชื่อว่าวัชพืช ต่อไปก็จะได้เปลี่ยนสถานะมาเป็นผักพื้นบ้านที่มีสรรพคุณทางยาที่เรียกกันว่า สมุนไพรด้วย ที่สำคัญ ปลอดภัย จากสารพิษอย่างแน่นอน นำผักกระชับไปแกงส้ม มีคนกระซิบมาว่า…อร่อยมาก!
ที่มา : http://www.dailynews.co.th
